Drie theorieën over de vorming van het patriarchaat

Onder de oudste Chinese teksten die we kennen bevinden zich orakel-botten uit 1200 voor Christus, die gebruikt werden om de toekomst te voorspellen. Op één zo’n bot was de volgende vraag gegraveerd: Zal de geboorte van mevrouw Hao’s kind gunstig verlopen? Waarop het antwoord luidde: Gunstig als het kind op een ding-dag wordt geboren, uitermate voorspoedig als het op een geng-dag komt. Nu beviel mevrouw Hao uiteindelijk op een jiayin-dag. De tekst eindigt met de sombere mededeling: drie weken en een dag later werd het kind geboren op een jiayin-dag. Het was een meisje. Niet gunstig.

Meer dan drieduizend jaar later, toen het communistische China de eenkindpolitiek invoerde, bleven veel Chinese families de geboorte van een meisje als een tegenslag beschouwen. Het kwam voor dat ouders een pasgeboren meisjesbaby wegdeden of doodden, zodat ze nog een poging konden wagen om een jongen te krijgen.

De agrarische revolutie – de opkomst van het patriarchaat

Sinds de agrarische revolutie – dus sinds de tijd at mensen zich in grotere groepen op één plek gingen vestigen en de transformatie van jager-verzamelaar naar boer plaatsvond – is in bijna alle culturen het matriarchaat vervangen door het patriarchaat.

Patriarchale gemeenschappen leerden mannen op een mannelijke manier te denken en handelen en vrouwen op een vrouwelijke manier. Iedereen die een voet over deze imaginaire grens durfde te zetten werd bestraft.

En natuurlijk zijn er uitzonderingen in de geschiedenis. Zo hebben Cleopatra van Egypte, Keizering Wu Zetian van China (rond het jaar 700) en Elizabeth I van Engeland wel een ‘alfapositie’ bereikt, maar hun ‘machtspositie’ zegt niets over het leiden vanuit een matriarchaat of patriarchaat. Tijdens het 45-jarige bewind van Elizabeth waren alsnog alle parlementsleden, officieren in de koninklijke marine, het leger, de artsen en chirurgen, hoogleraren op de universiteiten, burgemeesters, sheriffs, wetenschappers en filosofen mannen.

De vraag is: waarom is sinds de agrarische revolutie in bijna elke cultuur het matriarchaat vervangen door het patriarchaat? 

De spierballentheorie

De spierballentheorie wijst erop dat mannen sterker zijn dan vrouwen en dat ze hun grotere fysieke kracht gebruikt hebben om vrouwen in een ondergeschikte positie te dwingen. Het kan zijn dat mannen dankzij hun kracht zich taken toe kunnen eigenen die zware lichamelijke arbeid vergen, zoals ploegen en oogsten. Dit geeft ze de macht over de voedselproductie, wat zich weer vertaalt in politieke invloed.

De spierballentheorie gaat alleen maar op als je naar bepaalde soorten kracht kijkt. Want vrouwen zijn doorgaans beter bestand tegen honger, ziekte en vermoeidheid in vergelijking met mannen.

Bovendien zijn vrouwen in de loop van de geschiedenis vooral uitgesloten van baantjes die weinig lichamelijke inspanning vergden (zoals het priesterschap, de rechtbank en de politiek), terwijl ze wel hard moesten werken op het land, in de verschillende ambachten en in het huishouden, wat hen juist fysieke kracht en uithoudingsvermogen opleverde.

Daarnaast is er – kijkend naar de geschiedenis – helemaal geen direct verband zichtbaar tussen fysieke kracht en sociale macht. Zestigplussers bijvoorbeeld oefenen doorgaans macht uit over twintigers, hoewel twintigers veel sterker zijn. Er werden ook geen bokswedstrijden gehouden om Egyptische farao’s of katholieke paus te kiezen.

Ergens is dat logisch omdat in verzamelaarsgemeenschappen de politieke dominantie meestal ligt bij degene met de beste sociale vaardigheden en niet bij degene met de best ontwikkelde spieren.

In de georganiseerde misdaad is de grote baas niet per se de sterkste man. Zelfs bij chimpansees verwerft het alfamannetje zijn positie door een stabiele coalitie te sluiten met andere mannetjes en vrouwtjes en niet door middel van geweld. Het is dan ook logisch dat de machtshiërarchie binnen onze soort ook eerder bepaald wordt door mentale en sociale vaardigheden dan door brute kracht.

Vandaar dat het zo moeilijk te geloven is dat de meest invloedrijke en meest stabiele sociale hiërarchie uit de geschiedenis puur gebaseerd op is op de fysieke overmacht van de man op de vrouw.

De agressietheorie

Een andere theorie luidt dat de mannelijke dominantie niet voortvloeit uit lichaamskracht, maar uit agressie. Mannen zijn in de loop van miljoenen jaren evolutie veel gewelddadiger geworden dan vrouwen. Vrouwen doen niet voor mannen onder als het gaat om haat, hebzucht en uitbuiting, maar als puntje bij paaltje komt, zijn mannen wel eerder bereid tot fysiek geweld. Daarom is oorlog door de millennia heen altijd een mannelijke aangelegenheid geweest.

Recent onderzoek naar de hormonale en cognitieve systemen van mannen en vrouwen versterkt de aanname dat mannen inderdaad meer agressieve en gewelddadige neigingen hebben en dus beter geschikt zijn om dienst te doen als soldaat.

Tegelijkertijd is het maar net vanuit welk perspectief je kijkt. Niemand kan redelijkerwijs aanvoeren dat vrouwen geen succesvolle soldaten konden worden vanwege hun lage testosteronspiegel. Om een oorlog te regisseren heb je zeker uithoudingsvermogen nodig, maar niet veel fysieke kracht of agressie. Oorlogen zijn geen kroeggevechten. Het zijn zeer complexe projecten die een buitengewone mate van organisatie, samenwerking en concessiebereidheid vergen. Het vermogen om in eigen land de vrede te handhaven, in het buitenland bondgenoten te werven en te begrijpen wat er in anderen omgaat (met name je vijand) is gewoonlijk cruciaal voor een overwinning. Daarom is een agressieve bruut vaak de slechtste kandidaat voor het runnen van een oorlog.

Je kunt veel beter een coöperatief iemand hebben die in staat is tot concessies, die kan onderhandelen en die de dingen vanuit verschillende perspectieven kan bekijken. Vrouwen worden vaak neergezet als betere onderhandelaars en verzoeners dan mannen en staan bekend om hun superieure vermogen om dingen vanuit het perspectief van anderen te zien. Als er iets van waarheid in die stereotypen zit, dan zouden vrouwen uitstekende politici en veroveraars geweest zijn. In het echte leven is dit zelden voorgekomen. Het is volstrekt niet duidelijk waarom dat zo is.

De overlevingstheorie

Een derde theorie legt minder de nadruk op brute kracht en geweld en suggereert dat mannen en vrouwen na miljoenen jaren evolutie verschillende overlevings- en voortplantingsstrategieën hebben ontwikkeld.

Mannen beconcurreerden elkaar omwille van de kans om vruchtbare vrouwen te bezwangeren, waarbij hun kans op voortplanting vooral afhing van hun vermogen om andere mannen te overtreffen en verslaan. Gaandeweg werden zo vooral de genen van de meest ambitieuze, agressieve en competitieve mannen doorgegeven aan de volgende generatie.

Een vrouw had daarentegen geen enkel probleem om een man te vinden die haar wel wilde bezwangeren. Maar als ze wilde dat het haar kinderen en kleinkinderen zou schenken, moest ze die kinderen eerst nog negen zware maanden meedragen in haar baarmoeder en ze vervolgens nog jaren verzorgen. In die periode was ze minder in de gelegenheid om voedsel te verwerven en had ze veel hulp nodig. Ze had een man nodig. Om te zorgen dat eerst zijzelf en dan haar kinderen zouden overleven had de vrouw weinig keuze: ze moest zich wel schikken in de eisen die de man stelde voordat hij wilde blijven om ook wat taken op zich te nemen. Mettertijd waren de vrouwelijke genen die de volgende generatie haalden steeds meer die van onderdanige, zorgende vrouwen.

Het gevolg van deze verschillende overlevingsstrategieën, aldus deze theorie, is dat mannen geprogrammeerd zijn om ambitieus en competitief te zijn en om uit te blinken in politiek en zaken, terwijl vrouwen de neiging hadden om een stapje opzij te doen en hun leven te wijden aan het grootbrengen van kinderen.

Zou deze theorie kunnen kloppen? Er zijn allerlei diersoorten, zoals olifanten en bonobochimpansees, waar de dynamiek tussen afhankelijke vrouwtjes en competitieve mannetjes juist resulteert in een matriarchale samenleving. Omdat vrouwtjes hulp van buitenaf nodig hebben, moeten ze hun sociale vaardigheden ontwikkelen en leren samenwerken en de-escaleren. Ze zetten uit vrouwtjes bestaande sociale netwerken op waarin elk lid haar kinderen kan grootbrengen. De mannetjes besteden hun tijd intussen aan vechten en concurreren. Hun sociale vaardigheden en sociale banden blijven onderontwikkeld. Groepen bonobo’s en olifanten worden beheerst door sterke netwerken van samenwerkende vrouwtjes, terwijl de egocentrische, weinig coöperatieve mannetjes naar de marge worden verbannen. Bonobovrouwtjes zijn gemiddeld zwakker dan de mannetjes, maar de vrouwtjes gaan vaker samen in de aanval tegen mannetjes die over de schreef gaan.

Waarom onze samenleving patriarchaal geworden is weten we niet. Wat we wel weten is dat genderspecifieke rolpatronen in de laatste eeuw een enorme revolutie hebben doorgemaakt.

Het Instituut voor Moderne Medicijnvrouwen

Bij het Instituut voor Moderne Medicijnvrouwen onderzoeken we oer-oude tradities en delen we technieken om de sjamanistische codes in je cellen te activeren. Voel jij de roep om dit magische speelveld te betreden? Schrijf je dan in voor de Soul Whispers Letter. Dit is onze gratis maandelijkse mailing waarin Alida Lucia je meeneemt in de sjamanistische spiritenergie van die maand en je meeneemt in hoe je deze energie kunt activeren en kunt vertalen naar sjamanistische recepten, remedies en rituelen. Je kunt je hier>>>>> aanmelden voor de Soul Whispers Letter.